Banknot Nedir?
Banknot, günümüzde modern ekonomilerin vazgeçilmez bir parçası olan, üzerinde yazılı değeri taşıyana ödenmesi basan kurum tarafından garanti edilen, faiz taşımayan ve yasal bir ödeme aracıdır. Halk arasında genellikle "kağıt para" olarak da bilinir. Banknotlar, bir ülkenin Merkez Bankası veya yetkili finansal kurumları tarafından basılır ve devlet güvencesi altındadır.
Banknotun Tarihçesi
Banknotların ilk örnekleri, M.S. 7. yüzyılda Çin'de ortaya çıkmıştır. Değerli madenleri taşıma zorunluluğunu ortadan kaldırmak amacıyla geliştirilen bu kağıt belgeler, zamanla ticaretin kolaylaşmasını sağlamıştır. Batıda ise banknotların basılması ve kullanılması 17. yüzyılın sonlarına rastlar. İsveç'te 1661 yılında Stokholm Bankası ilk Avrupa banknotlarını basmıştır.
Osmanlı Devleti'nde ilk kağıt paralar, 1840 yılında "Kaime-i Nakdiye-i Mutebere" adıyla dolaşıma girmiştir. Cumhuriyet döneminde ise ilk Türk banknotları, 1927 yılında basılarak dolaşıma çıkarılmıştır. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), 1931 yılında faaliyete geçtikten sonra banknot basma yetkisini münhasıran devralmıştır.
Banknotların Özellikleri ve Güvenlik Önlemleri
Banknotlar genellikle özel olarak üretilmiş pamuk elyafından yapılır; ancak bazı ülkelerde polimer gibi sentetik maddeler de kullanılmaktadır. Banknotların tasarımı, hem estetik hem de sahteciliği önlemek amacıyla çeşitli güvenlik özelliklerini barındırır. Bu özellikler şunlardır:
- Filigran (Su İşareti): Işığa tutulduğunda görünen, banknotun baskısız beyaz alanında yer alan portre veya rakam gibi simgelerdir.
- Emniyet Şeridi: Banknotun içine gömülü olan ve ışığa tutulduğunda düz bir hat şeklinde görünen, üzerinde kupür değeri ve "TL" harfleri gibi yazılar bulunan şeritlerdir. UV ışık altında farklı renklerde parlayabilir.
- Holografik Şerit Folyo: Farklı açılardan bakıldığında renkli ve parlak yansımalar veren, taklidi zorlaştıran görsel öğelerdir.
- Kabartma Baskı: Banknotun bazı yazı ve motiflerinde uygulanan, parmakla dokunulduğunda hissedilen özel bir baskı tekniğidir.
- Mikro Yazılar ve Kılcal Lifler: Çıplak gözle zor görülen küçük yazılar ve UV ışık altında parlayan kılcal lifler de güvenlik unsurları arasındadır.
- Boyut ve Renk Farklılıkları: Türk lirası banknotları, değeri büyüdükçe boyutu da büyüyen ve her kupürün farklı bir hakim rengi olan bir yapıya sahiptir.
Türkiye'de şu anda 5 TL, 10 TL, 20 TL, 50 TL, 100 TL ve 200 TL olmak üzere altı farklı değerde banknot bulunmaktadır.