Yağıbasan Medresesi: Anadolu'nun İlk İlim Yuvası
Yağıbasan Medresesi, Anadolu topraklarında inşa edilen ilk medrese olma özelliğini taşıyan, Danişmentliler dönemine ait önemli bir eğitim ve mimari yapıdır. Bu tarihi yapılar, 12. yüzyılın ortalarında, Danişmentli Sultanı Nizamettin Yağıbasan tarafından Tokat'ın Niksar ilçesinde ve Tokat merkezde inşa ettirilmiştir. Özellikle Niksar'daki medrese, 1151-1152 yılları arasında yapıldığı belirtilirken, Tokat merkezdeki medrese (Çukur Medrese olarak da bilinir) 1148-1157 yılları arasına tarihlenmektedir.
Tarihi ve Eğitsel Önemi
Yağıbasan Medreseleri, sadece Anadolu'nun değil, aynı zamanda İslam dünyasında inşa edilen ilk merkezi kubbeli, kapalı avlulu medreselerden biri olarak mimarlık tarihinde özel bir yere sahiptir. Bu medreseler, dönemin bilim ve eğitim merkezi olarak tasarlanmış olup, dini ilimlerin yanı sıra astronomi, geometri, matematik, filoloji, felsefe ve tıp gibi fen bilimlerinin de okutulduğu önemli bir kurumdu. Danişmentliler döneminde verilen tıp icazetnameleri, bu medreselerde müspet ilimlerin ne denli ileri düzeyde öğretildiğinin bir göstergesidir. Yağıbasan Medresesi, Anadolu medrese mimarisinin gelişmesine ve farklılaşmasına öncülük etmiş, kendisinden sonra inşa edilen benzer yapılar için bir model teşkil etmiştir.
Mimari Özellikleri
Yağıbasan Medreseleri, sade ve işlevsel mimarisiyle dikkat çeker. Her iki medrese de kapalı avlulu bir plana sahiptir. Tokat merkezdeki medresenin avlusu, 14 metre çapında büyük bir kubbe ile örtülüdür ve kubbenin ortasında yaklaşık 10 metrelik bir açıklık bulunur. Bu özellik, İslam dünyasındaki ilk merkezi kubbeli medreselerden biri olmasını sağlamıştır. Yapılar, moloz taştan inşa edilmiş olup, genellikle süslemesiz ve yalın bir görünüme sahiptir. İçerisinde iki yandan eyvanlar ve tonozlu odalar yer alır. Hücre ve mekanların kapıları düz lentolu, pencereleri ise düzensiz taşlar ve yuvarlak kemerlerle hareketlendirilmiştir. Odaların çoğunda ocaklara yer verilmesi, dönemin yaşam koşulları hakkında da bilgi vermektedir.
Günümüzdeki Durumu
Günümüzde Yağıbasan Medreseleri, tarihi dokusuyla yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekmeye devam etmektedir. Özellikle Tokat merkezdeki Yağıbasan Medresesi'nin, Türk Bilim Tarihi Müzesi olarak hizmet vermesi için projeler hazırlanmıştır. Bu medreseler, Anadolu'nun kültürel ve bilimsel mirasının önemli bir parçası olarak ziyaretçilerini tarihin derinliklerine doğru bir yolculuğa çıkarmaktadır.