DEHB Nedir?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), bireyin dikkatini sürdürebilme, davranışlarını kontrol etme ve hareketlerini düzenleyebilme yetilerini etkileyen nörogelişimsel bir bozukluktur . Genellikle çocukluk çağında başlar ve bazı durumlarda yetişkinlikte de devam edebilir . DEHB, sadece öğrenim ve iş hayatında değil, aynı zamanda sosyal ilişkilerde de zorluklara yol açabilir .
DEHB Türleri Nelerdir?
DEHB, belirtilerin baskınlığına göre üç ana türe ayrılır :
- Dikkatsizlik Baskın Tip: Bu türde dikkat sorunları ön plandadır. Bireyler görevleri tamamlamakta zorlanır, detaylara dikkat etmede sorun yaşar, kolayca dikkati dağılır ve unutkanlık görülebilir . Genellikle “sessiz DEHB” olarak da adlandırılabilir .
- Hiperaktivite ve Dürtüsellik Baskın Tip: Aşırı hareketlilik ve dürtüsel davranışlar belirgindir. Bireyler yerinde duramama, sürekli kıpırdanma, çok konuşma, sırasını beklemekte zorlanma ve düşünmeden hareket etme eğilimindedir .
- Kombine Tip: Hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite-dürtüsellik belirtilerinin bir arada görüldüğü en yaygın tiptir .
DEHB Belirtileri
DEHB belirtileri yaşa ve bireye göre farklılık gösterebilir .
Çocuklarda Görülen Belirtiler:
- Derslere odaklanmada zorluk, ödevleri tamamlayamama .
- Sınıfta yerinde duramama, sürekli hareket etme isteği .
- Arkadaş ilişkilerinde dürtüsellik nedeniyle zorluklar yaşama .
- Yönergeleri takip etmede güçlük .
Yetişkinlerde Görülen Belirtiler:
- İş hayatında odaklanma ve görevleri tamamlama sorunları .
- Organizasyon ve planlama zorlukları .
- Sabırsızlık, acelecilik ve ilişkileri sürdürmede güçlük .
- Dürtüsellik ve huzursuzluk devam edebilirken, hiperaktivite belirtileri azalabilir .
DEHB Nedenleri
DEHB'nin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimiyle ortaya çıkan nörogelişimsel bir bozukluk olduğu düşünülmektedir .
- Genetik Faktörler: Ailede DEHB öyküsü olan bireylerde görülme riski daha yüksektir .
- Beyin Yapısı ve İşleyişi: Beynin dikkat, hareket kontrolü ve planlama gibi işlevleri yöneten bölgelerindeki farklılıklar ve dopamin, norepinefrin gibi nörotransmitterlerin dengesizliği rol oynar .
- Çevresel Faktörler: Gebelik sırasında sigara, alkol veya madde kullanımı, düşük doğum ağırlığı, prematüre doğum ve çocuklukta kurşun gibi toksik maddelere maruz kalmak risk faktörleri arasındadır .
DEHB Tanısı ve Tedavisi
DEHB tanısı, bireyin davranışları, tıbbi geçmişi, aile öyküsü, klinik gözlem ve psikometrik testler kullanılarak uzmanlar tarafından konulur . Tanı sürecinde DSM-5 kriterleri esas alınır .
DEHB tedavisi genellikle multidisipliner bir yaklaşım gerektirir ve kişinin semptomlarına, yaşına ve genel sağlık durumuna göre değişir .
- İlaç Tedavisi: Dikkat eksikliği, dürtüsellik ve hiperaktivite belirtilerini kontrol altına almada etkili olabilir. Uyarıcı ve uyarıcı olmayan ilaçlar kullanılır .
- Psikoterapi: Bireysel terapi, aile terapisi veya grup terapisi gibi farklı türlerde uygulanabilir. Bilişsel davranışçı terapi (BDT), semptom yönetimi, stresle başa çıkma ve zaman yönetimi becerilerini geliştirmeye yardımcı olur .
- Eğitim ve Psikososyal Destek: DEHB'li bireyler ve aileleri için özel eğitim programları, yaşam tarzı değişiklikleri (düzenli uyku, sağlıklı beslenme, fiziksel aktivite, stres yönetimi) ve çevresel destek önemlidir .
Erken tanı ve uygun tedavi yöntemleri ile DEHB belirtileri yönetilebilir hale gelir ve bireylerin yaşam kalitesi artırılabilir .