Gravür Sanatı: Kökeni ve Tanımı
Gravür, Fransızca “gravure” kelimesinden türemiş olup, kazıma resim sanatı anlamına gelir. Aynı zamanda çukur baskı veya oyma baskı olarak da adlandırılan gravür, bir yüzeyin oyma veya oyulma yöntemiyle şekillendirilmesi işlemidir. Bu sanat dalı, özellikle ağaç, metal (bakır, çinko, pirinç, kalay) ve taş gibi sert malzemeler üzerine desen ve kabartma oluşturacak şekilde, çeşitli araç ve gereçlerle zeminin çizilmesi, oyulması ve derinleştirilmesi sonucu ortaya çıkan yüzey desenleme işlemidir.
Tarihsel Gelişimi ve Önemi
Gravür sanatının dünyadaki ilk örnekleri, Batı Avrupa'daki Ren kıyılarında ağaçlar ve taşlar üzerine kazınarak yapılmış figürlerdir. M.Ö. 7. yüzyılda Ortadoğu ve Uzakdoğu minyatürlerinde tabakalara basılmak suretiyle bir resmin birden fazla baskısının alındığı bilinmektedir. Asıl baskı sanatı diyebileceğimiz yöntem ise kağıdın bulunmasıyla başlamış ve gelişmiştir. 15. yüzyıldan itibaren sanatçıların özgün eserler ürettiği önemli bir alan haline gelmiştir. Rönesans döneminde kullanımı dramatik seviyede artmış, kiliselerce din ve tarih kitaplarının resimlenmesi, olayların belgelenmesi ve önemli eserlerin kopyalarının çoğaltılması için kullanılmıştır. Matbaacılıkta, özellikle 19. yüzyılın sonlarına kadar basımı yapılan kitaplardaki resimlerin kaliteli reprodüksiyonlarında sıkça yer almıştır.
Gravür Teknikleri ve Özellikleri
Gravür sanatında kullanılan teknikler, sanatçının çalıştığı malzemeye göre başlıca üç bölüme ayrılır: tahta (tümsek), metal (çukur) veya taş (taşbasma/litografi). Gravürleme işlemi sırasında kurşun kalem, silgi, keski, zımpara, çelik uçlar, mengene ve çekiç gibi çeşitli malzemeler kullanılır. Metal üzerine çukur gravürde genellikle bakır kullanılır ve baskı yapılacak görüntü, levha üzerine elle kazıyarak veya asite yedirme gibi yöntemlerle aktarılır. Levha mürekkeple sıvanır, yüzey temizlenince mürekkep sadece çukur yerlerde kalır ve baskı uygulanarak kağıda aktarılır.
- Tahta Üstüne Gravür: Ağacın lifleri doğrultusunda veya liflerine ters yönde (uç tahta gravür) yapılabilir.
- Metal Üstüne Çukur Gravür: Kazı gravürü ve ofort (asitle yedirme) gibi teknikleri içerir.
- Taş Baskı (Litografi): Kalkerli zemin üzerine kalem, fırça ve mürekkeple şekil ve görseller oluşturularak yapılır.
Gravür sanatının diğer sanatlardan en belirgin özelliği, eserlerin çoğaltılabilir olmasıdır. Bu sayede aynı resim veya figür istenilen sayıda çoğaltılabilir. Gravür, titizlik, sabır, incelik, matematiksel kavramlar ve oranlar gerektiren bir sanat dalıdır.
Günümüzdeki Yeri
Günümüzde fotoğraf makinesi gibi teknolojilerin yaygınlaşmasıyla gravür tekniği, estetik ve sanatsal kaygıların ön planda olduğu eserlerde kendini göstermektedir. Sanatçılar, geleneksel gravür tekniklerini kullanarak çağdaş eserler yaratmakta ve dijital teknolojilerle birleştirmektedir.