Immanuel Kant: Aydınlanma Çağı'nın Dev Filozofu
Immanuel Kant (1724-1804), Prusya'nın Königsberg şehrinde doğmuş ve yaşamının büyük bir kısmını burada geçirmiş Alman bir filozoftur. Alman felsefesinin kurucu isimlerinden biri olarak kabul edilen Kant, Aydınlanma Çağı'nı ve kendisinden sonraki felsefe tarihini derinden etkilemiştir.
Eleştirel Felsefe ve Bilgi Anlayışı
Kant'ın felsefesinin temelini, rasyonalizm (akılcılık) ve empirizm (deneycilik) akımlarını uzlaştırmayı amaçlayan "eleştirel felsefe" (kritisizm) oluşturur. Ona göre bilgi, yalnızca akıldan ya da yalnızca deneyimden gelmez; bilginin oluşumu için hem aklın hem de deneyimin iş birliği gereklidir. Kant, bilginin iki ana kaynağı olduğunu belirtir: sezgi ve kavramlar.
- Fenomen ve Numen Ayrımı: Kant, bilginin sınırlarını belirlerken "fenomen" ve "numen" ayrımını yapmıştır. Fenomen, duyularımız aracılığıyla deneyimlediğimiz ve hakkında bilgi edinebildiğimiz dünyadır. Numen ise, duyusal dünyanın ötesinde, "kendinde şey" olarak var olan ve insan aklı tarafından doğrudan bilinemeyen alandır.
- A Priori ve A Posteriori Bilgi: Kant, deneyimden bağımsız olarak akılda var olan bilgilere "a priori" (deney öncesi) bilgi, deneyimle elde edilen bilgilere ise "a posteriori" (deney sonrası) bilgi adını vermiştir. Ona göre, uzay ve zaman gibi kavramlar, tüm deneyimi yapılandıran a priori sezgi biçimleridir.
Ahlak Felsefesi: Kategorik İmperatif
Kant'ın ahlak felsefesi, "ödev ahlakı" olarak bilinir ve deontolojik bir yaklaşıma sahiptir; yani eylemlerin sonuçlarından ziyade, eylemin arkasındaki niyete ve ilkeye odaklanır. Bu felsefenin merkezinde "kategorik imperatif" (koşulsuz buyruk) kavramı yer alır.
- Evrensel Yasa Formülü: Kategorik imperatifin en bilinen formülasyonu şöyledir: "Yalnızca aynı zamanda evrensel bir yasa olmasını isteyebileceğin bir ilkeye göre hareket et." Bu, bir eylemin ahlaki olabilmesi için, o eylemin temelindeki ilkenin herkes için geçerli bir yasa haline getirilebilecek nitelikte olması gerektiği anlamına gelir.
- İnsanlığı Amaç Olarak Görme: Kategorik imperatifin bir diğer önemli ilkesi ise insanlığı asla bir araç olarak değil, her zaman bir amaç olarak görmektir. Kant'a göre, ahlaki eylemler, herhangi bir çıkar veya beklenti olmaksızın, yalnızca ödev bilinciyle yapılmalıdır.
Başlıca Eserleri
Kant'ın felsefi düşüncelerini ortaya koyduğu başlıca eserleri arasında şunlar bulunur: "Saf Aklın Eleştirisi" (Kritik der reinen Vernunft), "Pratik Aklın Eleştirisi" (Kritik der praktischen Vernunft), "Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi" (Grundlegung zur Metaphysik der Sitten) ve "Yargı Gücünün Eleştirisi" (Kritik der Urteilskraft).