Psöriyazis, dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen kronik bir cilt hastalığıdır. Genellikle otoimmün bir rahatsızlık olarak kabul edilir ve cilt hücrelerinin normalden çok daha hızlı bir şekilde çoğalmasına neden olur. Bu hızlı hücre döngüsü, cilt yüzeyinde kalın, gümüşi pullarla kaplı kırmızı lekelerin oluşmasına yol açar. Psöriyazis bulaşıcı değildir ve yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir.
Psöriyazisin Nedenleri Nelerdir?
Psöriyazisin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin birleşimi sonucu ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bağışıklık sisteminin bir hatası sonucu, vücut kendi sağlıklı cilt hücrelerine saldırarak iltihaplanmaya ve hücrelerin hızla çoğalmasına neden olur. Bu durum, cilt hücrelerinin normalde birkaç hafta süren gelişim sürecini birkaç güne indirmesiyle sonuçlanır. Bu hızlı üretim, cilt yüzeyinde biriken ölü hücrelerin pullanma şeklinde görünmesine neden olur.
Psöriyazisi tetikleyebilecek veya alevlendirebilecek bazı faktörler şunlardır:
- Stres: Fiziksel veya duygusal stres, psöriyazis ataklarını tetikleyebilir.
- Enfeksiyonlar: Özellikle streptokok enfeksiyonları (örneğin boğaz enfeksiyonu), guttat psöriyazis adı verilen bir türü tetikleyebilir.
- Cilt Yaralanmaları: Kesikler, sıyrıklar, böcek ısırıkları veya güneş yanığı gibi cilt travmaları, Koebner fenomeni olarak bilinen bir reaksiyonla psöriyazis lezyonlarının ortaya çıkmasına neden olabilir.
- Bazı İlaçlar: Lityum, beta-blokerler ve antimalaryal ilaçlar gibi bazı ilaçlar psöriyazisi kötüleştirebilir.
- Hava Değişiklikleri: Soğuk ve kuru hava, bazı kişilerde psöriyazisi alevlendirebilir.
Psöriyazisin Belirtileri Nelerdir?
Psöriyazisin belirtileri kişiden kişiye ve hastalığın tipine göre değişiklik gösterebilir. En yaygın belirtiler şunlardır:
- Kırmızı, kabarık lekeler: Bu lekeler genellikle gümüşi veya beyaz pullarla kaplıdır.
- Kaşıntı: Etkilenen bölgelerde şiddetli kaşıntı görülebilir.
- Kuru, çatlamış cilt: Ciltte kanama da görülebilir.
- Kalınlaşmış, çukurlu veya pürüzlü tırnaklar: Tırnak psöriyazisi, tırnaklarda renk değişikliği, kalınlaşma ve çukurlaşmaya neden olabilir.
- Şiş ve sert eklemler: Psöriyatik artrit, psöriyazisli kişilerin yaklaşık %30'unda görülen bir durumdur ve eklem ağrısı, şişlik ve sertliğe yol açar.
Psöriyazis en sık dirsekler, dizler, kafa derisi ve sırt gibi bölgelerde görülür, ancak vücudun herhangi bir yerinde ortaya çıkabilir.
Psöriyazis Tipleri
Psöriyazisin farklı tipleri bulunmaktadır. En yaygın olanları şunlardır:
- Plak Psöriyazis (Psoriasis Vulgaris): En sık görülen tiptir. Belirgin, kırmızı, iltihaplı plaklar ve üzerindeki gümüşi pullarla karakterizedir.
- Guttat Psöriyazis: Genellikle çocuklarda ve genç yetişkinlerde görülür. Küçük, damla şeklinde kırmızı lekelerle karakterizedir ve genellikle bir enfeksiyon sonrası ortaya çıkar.
- İnvers Psöriyazis: Koltuk altları, kasıklar ve meme altı gibi deri kıvrımlarında görülür. Kırmızı, parlak ve pullanmanın az olduğu lezyonlarla karakterizedir.
- Püstüler Psöriyazis: Nadir görülen bir tiptir. Ciltte irin dolu kabarcıklar (püstüller) ile karakterizedir.
- Eritrodermik Psöriyazis: En şiddetli tiptir. Vücudun büyük bir bölümünde yaygın kızarıklık ve soyulma ile karakterizedir.
Psöriyazis Tedavisi
Psöriyazis kronik bir hastalık olduğu için tamamen iyileşmesi mümkün değildir, ancak belirtileri kontrol altına almak ve yaşam kalitesini artırmak için çeşitli tedavi yöntemleri mevcuttur. Tedavi, hastalığın şiddetine, tipine ve hastanın genel sağlık durumuna göre kişiye özel olarak belirlenir.
Tedavi seçenekleri şunları içerebilir:
- Topikal Tedaviler: Kortikosteroid kremler, D vitamini analogları, retinoidler ve nemlendiriciler gibi cilt üzerine uygulanan ilaçlardır.
- Fototerapi (Işık Tedavisi): Ultraviyole (UV) ışığına kontrollü maruz bırakma, cilt hücrelerinin büyümesini yavaşlatmaya yardımcı olabilir.
- Sistemik Tedaviler: Ağızdan alınan veya enjekte edilen ilaçlardır. Bu ilaçlar, bağışıklık sistemini baskılayarak veya iltihabı azaltarak etki eder.
- Biyolojik Tedaviler: Bağışıklık sisteminin belirli bölümlerini hedef alan daha yeni ilaçlardır. Genellikle orta ila şiddetli psöriyazis vakalarında kullanılırlar.
Psöriyazis ile yaşayan bireylerin, hastalığın yönetimi ve en uygun tedavi planının belirlenmesi için bir dermatolog ile yakın işbirliği içinde olması önemlidir. Yaşam tarzı değişiklikleri, stres yönetimi ve tetikleyicilerden kaçınma da hastalığın kontrolünde önemli rol oynar.