Alevilik Nedir?
Alevilik, genel olarak İslam peygamberi Hz. Muhammed'in damadı ve dördüncü halifesi Hz. Ali'ye duyulan sevgi ve bağlılık ile onun soyu olan Ehlibeyt'in yolundan gitmek olarak tanımlanan, Anadolu'da köklü bir geçmişe sahip inanç ve yaşam biçimidir. Tarihsel süreçte Hz. Ali'nin halifelik hakkının yendiği düşüncesiyle ortaya çıkan siyasi ve itikadi gelişmelerle şekillenmiştir. Alevilik, kitabi olmaktan çok sözlü geleneğe dayalı, eski inançların İslami şekiller altında yaşamaya devam ettiği bir halk İslamı olarak da nitelendirilir.
Temel İnanç Esasları
Alevi inancının temelinde “Hakk-Muhammed-Ali” üçlemesi yer alır. Aleviler, Allah'ın birliğine, Hz. Muhammed'in peygamberliğine ve Hz. Ali'nin veliliğine inanırlar. Ehlibeyt sevgisi ve On İki İmam inancı, Aleviliğin en güçlü duygusal ve inançsal dayanaklarından biridir. Alevilikte insan-ı kâmil (olgun insan) olma hedefi önemlidir ve bu hedefe ulaşmada “Dört Kapı Kırk Makam” öğretisi yol göstericidir. Bu öğretinin temelinde “eline, beline, diline sahip olmak” ilkesi bulunur. Alevilik, Tanrı ile insan arasında aracı olmadığına inanır ve ibadeti doğrudan Hakk'a yöneliş olarak görür.
İbadetler ve Ritüeller
Aleviliğin merkezi ibadeti, Dede önderliğinde gerçekleştirilen ve toplu halde yapılan “Cem”dir. Cem, sadece bir ibadet mekânı değil, aynı zamanda toplumsal sorunların çözüldüğü, dargınların barıştırıldığı bir meclis işlevi de görür. Cem ibadetlerinin yapıldığı yere “Cemevi” denir. Cemlerde semah dönülür ve On İki İmamlar'ın adlarının geçtiği deyişler olan duazlar söylenir.
Aleviler, belirli oruçları da yerine getirirler:
- Muharrem Orucu: Hz. Hüseyin ve Ehlibeyt'in Kerbela'da şehit edilmesi anısına 12 gün boyunca yas ve matem orucu tutulur.
- Hızır Orucu: Genellikle bir dilekte bulunarak tutulan üç günlük bir oruçtur.
Alevilikte, doğa kutsal bir unsur olarak kabul edilir ve dualarda su, toprak, ateş, hava gibi doğal unsurlar sıkça yer alır. Hac ibadeti yerine Hacı Bektaş Veli ve diğer Alevi-Bektaşi ulularının türbeleri ziyaret edilir. Aleviler, beş vakit namaz yerine sürekli Allah'ı anmayı (salat-ı daim) esas alırlar ve Cem ibadetini temel toplu ibadetleri olarak görürler.
Aleviliğin Tarihsel Gelişimi
Alevilik, Hz. Muhammed'in vefatından sonraki halifelik tartışmalarıyla ortaya çıkan ve Hz. Ali taraftarlarını ifade eden bir kavram olarak tarih sahnesine çıkmıştır. Anadolu'da ise Hoca Ahmed Yesevî, Hacı Bektaş Veli gibi önemli dini şahsiyetlerin fikirleriyle yapılandırılmış ve ozanların nefesleriyle yayılmıştır. Osmanlı döneminde ve sonrasında çeşitli baskılara maruz kalmış, ancak inanç ve kültürel kimliğini koruyarak günümüze ulaşmıştır.