Anfora (Yunanca: amphoreus), antik çağlarda özellikle Akdeniz havzasındaki medeniyetler tarafından sıvı ve katı gıda maddelerinin depolanması ve taşınması için yaygın olarak kullanılan, iki dikey kulplu bir seramik kaptır. Adı, Yunanca 'her iki tarafta da taşınan' anlamına gelen 'amphi-phoreus' kelimesinden türemiştir.
Anforanın Tarihçesi ve Kökeni
Anforaların kökeni, MÖ 15. yüzyıla kadar uzanan Kenan (bugünkü İsrail ve çevresi) bölgesindeki formlara dayanmaktadır. Büyük Tunç Çağı'ndaki pithos kaplarından evrilen anforalar, Miken ve Minos uygarlıkları tarafından da kullanılmıştır. Linear-B tabletlerinde 'apiporewe' olarak geçen ilk biçimlerine yaklaşık 4000 yıl önce rastlanmıştır. Fenikelilerden Romalılara kadar tüm büyük ticaret ulusları tarafından benimsenen anfora, antik dünyanın dört bir yanına yayılmış ve arkeolojik kayıtlarda önemli bir buluntu haline gelmiştir.
Yapısal Özellikleri ve Çeşitleri
Anforalar genellikle kilden yapılmış, sade görünümlü, iki kulplu, ağızları dar ve dipleri sivri testilerdir. Sivri tabanları, gemi ambarlarında veya limanlardaki kum ya da toprağa kolayca dikilerek istiflenmelerini sağlamıştır. Temel olarak iki ana anfora türü bulunmaktadır:
- Boyunlu Anfora: Omuzun boyunla keskin bir açıyla birleştiği tiptir. MÖ 9. yüzyılda kullanılmaya başlanmıştır.
- Göbek Anforası (Tek Parça Anfora): Boyundan ayağa doğru sürekli bir eğriyle devam eden tiptir. MÖ 7. yüzyılda ortaya çıkmıştır.
Bunların yanı sıra, Tanrıça Athena onuruna düzenlenen şenliklerde zeytinyağı taşımak için kullanılan Panathenaik anforalar gibi özel amaçlı çeşitler de mevcuttur.
Kullanım Alanları ve Önemi
Anforalar, antik çağda birçok farklı amaç için kullanılmıştır:
- Ticaret ve Taşımacılık: Şarap, zeytinyağı, su, bal, balık sosları, tahıl, tuzlanmış balık, kuru etler, peynir gibi sıvı ve katı gıda maddelerinin deniz yoluyla taşınmasında hayati bir rol oynamıştır.
- Depolama: Özellikle sıvıların uzun süre taze kalmasını sağlamak için ideal kaplar olarak kullanılmıştır.
- Ölçü Birimi: Eski Yunan ve Roma'da bir hacim ölçü birimi olarak da kullanılmış, yaklaşık 25-26 litreye denk gelmiştir.
- Diğer Kullanımlar: Büyük boy anforalar mezar taşı veya cenaze törenlerinde kullanılırken, bazen de bebek beşiği, yapı malzemesi veya fakirler için mezar kabı olarak geri dönüştürülmüştür.
Anforaların üzerindeki boyalı yazılar (tituli picti) veya kazınmış işaretler (graffito), içerik, menşe, kalite, fiyat ve hatta tüccar bilgileri gibi önemli ticari verileri barındırırdı. Bu işaretler, antik ticaret ağları ve ekonomisi hakkında günümüze ışık tutan değerli arkeolojik kanıtlar sunmaktadır.