Butlan Nedir?
Arapça kökenli bir kelime olan butlan, sözlük anlamı itibarıyla geçersizlik ve hükümsüzlük anlamına gelir. Hukukta ise butlan, bir hukuki işlemin kanun tarafından aranan geçerlilik şartlarını taşımaması nedeniyle baştan itibaren geçersiz sayılması durumunu ifade eden önemli bir yaptırımdır. Hukuki işlemlerin geçerliliği, tarafların iradeleri ve yasal düzenlemelere uygunlukla sağlanırken, bazı işlemler başlangıçtan itibaren geçersiz kabul edilir.
Mutlak Butlan (Kesin Hükümsüzlük)
Mutlak butlan, bir hukuki işlemin temelinde bulunan ve işlemi tamamen geçersiz kılan ciddi bir eksiklik veya bozukluk durumudur. Bu tür bir işlem, hukuken hiç var olmamış gibi kabul edilir ve herhangi bir hukuki sonuç doğurmaz. Mutlak butlan halleri, kanunun emredici hükümlerine, kamu düzenine, ahlaka veya kişilik haklarına aykırılık gibi durumları kapsar.
- Re'sen Dikkate Alınır: Mahkemeler, mutlak butlan durumunu kendiliğinden (re'sen) tespit etmekle yükümlüdür; tarafların talepte bulunmasına gerek yoktur.
- Düzeltilemez: Mutlak butlanla sakat bir işlem, tarafların sonradan yapacağı bir işlemle geçerli hale getirilemez. İşlemin geçerli olabilmesi için kanuna uygun şekilde yeniden yapılması gerekir.
- Herkes Tarafından İleri Sürülebilir: Mutlak butlanı, işlemin tarafları, üçüncü kişiler ve hatta hakim ileri sürebilir.
- Süreye Tabi Değildir: Mutlak butlan davası herhangi bir hak düşürücü süreye tabi değildir, her zaman açılabilir.
Örnekler: Resmi nikahlı bir kişinin yeniden resmi nikah kıyması , akıl hastası bir kişinin evlenmesi , konusu imkansız bir sözleşme (örneğin ölüyü diriltme taahhüdü) , fuhuş amacıyla yapılan kiralama sözleşmesi mutlak butlanla geçersizdir.
Nisbi Butlan (Göreceli Hükümsüzlük)
Nisbi butlan, hukuki işlemin başlangıçta geçersiz olmamasına rağmen, tarafların irade beyanları sonucunda geçersiz hale getirilebilme durumudur. Bu durumda, işlemdeki sakatlık, ilgili tarafın talebi ve ispatı üzerine işlemi geçersiz kılabilir. Nisbi butlan genellikle irade sakatlıkları (hata, hile, ikrah) gibi durumlarda gündeme gelir.
- Baştan Geçersiz Değildir: Hukuki işlem baştan itibaren geçersiz değildir, ancak ilgili tarafların mahkemeye taşıması halinde geçersiz sayılabilir.
- Sadece İlgili Taraf İleri Sürebilir: Nisbi butlanı sadece iradesi sakatlanan veya mağdur olan taraf ileri sürebilir.
- Düzeltilebilir: Nisbi butlan durumunda, işlemdeki eksikliklerin giderilmesi halinde sözleşme geçerli hale gelebilir.
- Süreye Tabidir: Nisbi butlan davaları belirli hak düşürücü sürelere tabidir. Örneğin, iptal sebebinin öğrenildiği tarihten itibaren altı ay içinde dava açılmalıdır.
Örnekler: Hata, hile veya tehdit (ikrah) altında yapılan sözleşmeler nisbi butlanla geçersiz hale getirilebilir.
Butlan ve Yokluk Arasındaki Fark
Butlan ve yokluk kavramları, hukuki işlemlerin geçersizliğini ifade etse de aralarında önemli bir fark vardır. Yoklukta, hukuki işlem kurucu unsurlarından birinin eksikliği nedeniyle hukuken hiç doğmamış kabul edilir. Örneğin, resmi memur önünde yapılmayan bir evlilik hukuken yok hükmündedir. Butlanda ise hukuki işlem doğmuştur ancak kanunun aradığı geçerlilik şartlarını taşımadığı için geçersiz sayılır.
Butlanın Sonuçları
Butlan kararı verildiğinde, hukuki işlem baştan itibaren hiç yapılmamış gibi kabul edilir ve doğurduğu tüm hukuki sonuçlar ortadan kalkar. Taraflar, birbirlerine vermiş oldukları şeyleri geri iade etmek zorundadır (eski hale iade). Geçersiz işlemden doğan diğer hukuki sonuçlar da ortadan kalkar ve eğer maddi zarar oluşmuşsa tazminat gündeme gelebilir.