Cumartesi Anneleri'nin Doğuşu ve Amacı
Cumartesi Anneleri, Türkiye'de gözaltında kaybolan veya faili meçhul siyasi cinayetlere kurban giden yakınlarının akıbetini öğrenmek ve sorumluların yargılanmasını sağlamak amacıyla 27 Mayıs 1995 tarihinden bu yana her cumartesi günü İstanbul Galatasaray Meydanı'nda sessiz oturma eylemleri düzenleyen bir topluluktur. Bu hareket, Arjantin'deki Plaza de Mayo Anneleri'nden esinlenerek başlamıştır.
Hareketin başlangıcı, 1995 Mart'ında yaşanan Gazi Mahallesi olayları sonrası gözaltına alındıktan sonra kaybolan Hasan Ocak'ın hikayesiyle yakından ilişkilidir. Hasan Ocak'ın annesi Emine Ocak ve ailesi, 55 gün süren arayışlarının ardından Hasan'ın işkence edilmiş cansız bedenini kimsesizler mezarlığında bulmuştur. Bu acı olay, kayıplara karşı adalet arayışını bir insan hakları mücadelesine dönüştürmüş ve ilk oturma eylemi 27 Mayıs 1995'te 15-20 kişilik bir grupla Galatasaray Meydanı'nda gerçekleştirilmiştir.
Mücadele Yöntemleri ve Karşılaşılan Zorluklar
Cumartesi Anneleri, eylemlerinde örgüt pankartı taşımadan, slogan atmadan ve her hafta bir gözaltında kaybın öyküsünü anlatarak taleplerini dile getirmişlerdir. Bu barışçıl direniş, zamanla binlerce kişinin katılımıyla büyümüştür.
Ancak, Cumartesi Anneleri'nin mücadelesi boyunca çeşitli engellemelerle karşılaşılmıştır. Özellikle 1998 Ağustos'undan itibaren polis müdahaleleri, gözaltılar ve şiddet olayları yaşanmıştır. Bu sistematik engellemeler nedeniyle grup, 13 Mart 1999'da eylemlerine ara vermek zorunda kalmış, ancak 10 yıl sonra, 31 Ocak 2009'da yeniden Galatasaray Meydanı'nda bir araya gelmeye başlamıştır. 2018 yılında, 700. hafta buluşmaları İçişleri Bakanlığı talimatıyla yasaklanmış ve katılımcılara müdahale edilmiştir. Buna rağmen, Cumartesi Anneleri/İnsanları kısıtlamalarla da olsa mücadelelerine devam etmektedir.
Toplumsal Etki ve Uluslararası Tanınırlık
Cumartesi Anneleri'nin eylemleri, Türkiye'de gözaltında kayıplar sorununa dikkat çekerek hem iç hem de dış kamuoyunun bu konudaki farkındalığını artırmıştır. Mücadeleleri, insan hakları alanında önemli bir sembol haline gelmiş ve çeşitli ödüllerle onurlandırılmıştır. Bu ödüller arasında 2013 Uluslararası Hrant Dink Ödülü, 2013 Sosyal Demokrasi Vakfı İnsan Hakları Demokrasi Barış ve Dayanışma Ödülü, 2019 PEN Türkiye Duygu Asena Ödülü ve 2024 Tahir Elçi İnsan Hakları ve Özgürlük Ödülü bulunmaktadır.
Cumartesi Anneleri, 29 yıldır süren kararlı duruşlarıyla, Türkiye'nin yakın tarihinde yaşanan insan hakları ihlallerinin unutulmaması ve sorumluların hesap vermesi için verdikleri mücadeleyi sürdürmektedir.