Düyun-u Umumiye'nin Tanımı ve Kuruluşu
Düyun-u Umumiye, kelime anlamıyla 'Genel Borçlar' demektir ve Osmanlı Devleti'nin iç ve dış borçlarını denetlemek amacıyla kurulmuş bir idaredir. Bu kurum, 20 Aralık 1881 tarihinde, Osmanlı İmparatorluğu'nun mali bağımsızlığını büyük ölçüde kısıtlayan bir yapı olarak ortaya çıkmıştır.
Kuruluş Nedenleri ve Süreç
Osmanlı Devleti, 19. yüzyılın ortalarından itibaren, özellikle 1854 Kırım Savaşı sırasında başlayan dış borçlanma sürecine girmiştir. Ekonomik sıkıntılar, savaşlar ve bütçe açıkları nedeniyle alınan bu borçlar, zamanla ödenemez hale gelmiştir. 1874 yılında devlet mali iflasın eşiğine gelmiş ve borç taksitlerinin ancak yarısını ödeyebileceğini açıklamıştır. Bu durum, alacaklı Avrupalı devletlerin tepkisine yol açmış ve Osmanlı ekonomisi üzerinde doğrudan kontrol kurma arayışına girmişlerdir.
Bu süreçte, alacaklı devletlerin baskıları sonucunda, Osmanlı Devleti'nin gelir kaynaklarının önemli bir kısmını doğrudan tahsil etmek üzere Düyun-u Umumiye İdaresi kurulmuştur. II. Abdülhamit döneminde kurulan bu idare, İngiliz, Fransız, Alman, Avusturya, İtalyan ve Hollandalı temsilcilerden oluşan bir meclis tarafından yönetilmiştir.
Düyun-u Umumiye'nin Görevleri ve Etkileri
Düyun-u Umumiye İdaresi, Osmanlı Devleti'nin tuz, tütün, ipek, balıkçılık, damga resmi ve alkollü içki vergileri gibi önemli gelir kalemlerini doğrudan toplama yetkisine sahipti. Bu gelirler, öncelikle Osmanlı'nın dış borçlarının faiz ve anapara ödemelerinde kullanılıyordu.
- Ekonomik Bağımsızlığın Kaybı: Kurum, Osmanlı maliyesi üzerinde tam bir denetim kurarak devletin vergi toplama, vergi oranlarını değiştirme gibi hükümranlık haklarını kısıtlamıştır. Bu durum, Osmanlı'nın ekonomik bağımsızlığını ciddi şekilde zedelemiştir.
- Siyasi Etki: Yabancı devletlerin kontrolünde olması nedeniyle, Düyun-u Umumiye, Osmanlı'nın iç işlerine müdahale aracı haline gelmiş ve devletin otoritesini sarsmıştır.
- Halk Üzerindeki Etki: Toplanan vergilerin doğrudan borç ödemelerine ayrılması, halkın devlete olan güvenini azaltmış ve ekonomik sıkıntıları derinleştirmiştir.
Düyun-u Umumiye'nin Sonu
Düyun-u Umumiye İdaresi, Osmanlı İmparatorluğu'nun sonuna kadar varlığını sürdürmüştür. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasının ardından, 1923 yılında imzalanan Lozan Antlaşması ile Düyun-u Umumiye'nin faaliyetlerine son verilmesi ve Osmanlı borçlarının tasfiyesi karara bağlanmıştır. Kalan borçlar, Osmanlı İmparatorluğu'ndan ayrılan devletler arasında paylaştırılmış ve Türkiye Cumhuriyeti'ne düşen borçlar 1954 yılına kadar ödenerek tamamen kapatılmıştır.