Füniküler Nedir?
Füniküler, özellikle dik eğimli arazilerde, dağlarda veya şehir merkezlerinde iki nokta arasında insan ve eşya taşımak için kullanılan, kablo destekli bir raylı sistemdir. Fransızca "funiculaire" kelimesinden Türkçeye geçen bu terim, Latince "funiculus" yani "küçük halat" kelimesinden türemiştir.
Çalışma Prensibi
Füniküler sistemler, temel olarak iki karşı ağırlıklı vagonun bir halat aracılığıyla birbirine bağlanması prensibiyle çalışır. Bu halat, hattın üst ucunda bulunan bir makaraya sarılıdır. Bir vagon yukarı doğru hareket ederken, diğer vagon eş zamanlı olarak aşağı iner. İnen vagonun ağırlığı, çıkan vagonu çekmeye yardımcı olurken, bir motor bu hareketin hızını kontrol eder.
Füniküler hatları genellikle iki istasyon arasında çalışır ve hat ortasında, araçların yan yana geçebilmesi için iki paralel ray bulunur. Belirli bir mesafeden sonra bu iki hat tek bir hatta birleşerek istasyonlara ulaşır.
Kullanım Alanları ve Özellikleri
Fünikülerler, genellikle aralarında büyük yükseklik farkı olan bölgelerde hizmet veren ulaşım araçlarıdır. Şehir merkezlerinde yüksek taşıma kapasitesi sunan bu sistemler, hem asansör hem de demiryolu teknolojilerinin özelliklerini bir araya getirir. Dik eğimlerde hızlı ve güvenli yolcu taşımacılığı için idealdirler.
Tarihçesi
Fünikülerlerin tarihi oldukça eskiye dayanır. Bilinen en eski füniküler, 1515 yılında Avusturya'nın Salzburg şehrindeki Hohensalzburg Kalesi'nde insan ve eşya taşımak amacıyla inşa edilmiştir. Bu ilk sistemde insan veya hayvan gücü kullanılmış ve raylar ahşaptan yapılmıştır. Su gücüyle çalışan ilk füniküler ise 1777 yılında İngiltere'de inşa edilmiş ve 1830'da faaliyete geçmiştir.
İnsan taşıyan ilk füniküler 1861'de İtalya'nın Dusino kentinde, ikincisi ise 1862'de Fransa'nın Lyon şehrinde yapılmıştır. Dünyanın ilk kentsel füniküleri, 1873 yılında ABD'nin San Francisco şehrinde "kablolu araç" adıyla hizmete girmiştir.
Türkiye'deki Fünikülerler
Türkiye'deki ilk füniküler uygulaması, İstanbul'da bulunan ve 1875 yılında hizmete giren Tünel'dir. Tünel, Londra metrosundan sonra dünyanın ikinci yeraltı kentsel demiryolu hattı olma özelliğini taşır ve Karaköy ile Beyoğlu'nu birbirine bağlar. Günümüzde İstanbul'da ayrıca Kabataş-Taksim füniküler hattı da aktif olarak kullanılmaktadır. Türkiye'nin farklı şehirlerinde de füniküler hatları bulunmaktadır; bunlara Bursa Teleferik, Trabzon Sümela Manastırı'na ulaşan füniküler ve Antalya'daki Tahtalı Dağı Teleferik örnek verilebilir.