Opioid Nedir?
Opioidler, haşhaş bitkisinde doğal olarak bulunan maddelerden türetilen veya bu maddeleri taklit eden sentetik ya da yarı sentetik ilaçlardır . Genellikle “narkotik” olarak da adlandırılan bu ilaçlar, beyin ve vücuttaki sinir hücrelerinde bulunan opioid reseptörlerine bağlanarak etki gösterirler . Bu etkileşim, ağrı sinyallerinin beyne ulaşmasını engelleyerek ağrı algısını azaltır ve aynı zamanda öfori (yoğun mutluluk) hissi yaratabilir .
Opioid ve Opiat Arasındaki Fark Nedir?
“Opioid” ve “opiat” terimleri bazen birbirinin yerine kullanılsa da, aralarında önemli bir fark bulunmaktadır . Opiatlar, afyon haşhaş bitkisinden (Papaver somniferum) doğal olarak elde edilen morfin ve kodein gibi alkaloid bileşiklerdir . Opioid ise, hem doğal opiatları hem de laboratuvarda kimyasal olarak üretilen yarı sentetik ve sentetik maddeleri kapsayan daha geniş bir terimdir . Dolayısıyla, tüm opiatlar birer opioiddir, ancak tüm opioidler opiat değildir .
Opioidlerin Kullanım Alanları Nelerdir?
Opioidler, tıbbi alanda başlıca orta ila şiddetli ağrıların giderilmesi için kullanılır . Ameliyat sonrası ağrılar, travma veya hastalık kaynaklı şiddetli ağrılar bu kullanım alanlarına örnektir . Ağrı kesici etkilerinin yanı sıra, bazı opioidler ishalin baskılanması ve öksürüğün giderilmesi gibi amaçlarla da reçete edilebilir .
Yaygın Opioid Türleri
Piyasada yüzden fazla farklı reçeteli opioid türü bulunmaktadır . En yaygın reçete edilen opioidlerden bazıları şunlardır:
- Morfin
- Kodein
- Hidrokodon (Vicodin®)
- Oksikodon (Oxycontin®, Percocet®)
- Fentanil
- Metadon
- Oksimorfon (Opana®)
Eroin ise yasa dışı bir opioiddir ve yüksek bağımlılık potansiyeli nedeniyle tıbbi kullanımı yasaklanmıştır .
Yan Etkileri ve Bağımlılık Riski
Opioidlerin ağrı kesici etkilerinin yanı sıra çeşitli yan etkileri de bulunur . En sık görülen yan etkiler arasında mide bulantısı, kusma, uyuşukluk, kaşıntı, baş dönmesi ve kabızlık yer alır . Özellikle kabızlık, opioid kullanımına bağlı en yaygın ve rahatsız edici yan etkilerden biridir ve vücutta çok az tolerans gelişir . Daha ciddi yan etkiler arasında solunum depresyonu (solunumun yavaşlaması) bulunur ve aşırı dozda kullanımda ölümcül olabilir .
Opioidler, beyinde “iyi hissetme” nörotransmiterleri olan endorfinlerin salınımını tetikleyerek öfori hissi yaratabilirler . Bu öforik etki, opioidlerin kötüye kullanımını ve bağımlılık potansiyelini artırır . Düzenli kullanımda vücut ilaca tolerans geliştirebilir, yani aynı etkiyi elde etmek için daha yüksek dozlara ihtiyaç duyulabilir . Bu durum, fiziksel bağımlılığa yol açar ve ilacın aniden kesilmesi durumunda hoş olmayan yoksunluk belirtileri ortaya çıkar . Opioid bağımlılığı, fiziksel, sosyal ve ekonomik sorunlara yol açabilen kronik bir hastalıktır . Bu nedenle, opioidlerin doktor kontrolünde ve belirtilen dozlarda kullanılması büyük önem taşır .