Parşömen Nedir?
Parşömen, genellikle kuzu, keçi veya sığır gibi hayvanların derilerinden özel yöntemlerle elde edilen, üzerine yazı yazmak veya resim yapmak için kullanılan dayanıklı bir malzemedir. Adını, M.Ö. 2. yüzyılda papirüs kıtlığı nedeniyle alternatif bir yazı malzemesi olarak geliştirildiği Anadolu'daki Bergama (Pergamon) şehrinden almıştır. Latince 'Charta Pergamena' yani 'Bergama Kağıdı' anlamına gelir.
Tarihçesi ve Gelişimi
Hayvan derileri, M.Ö. 3. binyıldan itibaren Mısır ve Mezopotamya gibi medeniyetlerde yazı malzemesi olarak kullanılmıştır. Ancak parşömenin yaygınlaşması ve modern anlamda tanınması, M.Ö. 2. yüzyılda Bergama'da gerçekleşmiştir. Rivayete göre, Mısır Kralı'nın İskenderiye Kütüphanesi ile rekabet eden Bergama Kütüphanesi'ne papirüs ihracatını yasaklaması üzerine, Bergama Kralı II. Eumenes yeni bir yazı malzemesi arayışına girmiştir. Bu arayış sonucunda, kütüphane sorumlusu Krates'in öncülüğünde, oğlak derileri işlenerek parşömen üretilmiştir.
Parşömen, papirüse göre birçok avantaja sahipti:
- Daha dayanıklı ve esnekti.
- Her iki yüzüne de yazı yazılabilirdi.
- Katlanıp bükülmeye dayanıklıydı, bu da günümüz kitap formunun (kodeks) ortaya çıkmasını sağladı.
- Yırtılmaya ve yanmaya karşı daha dirençliydi.
Bu özellikleri sayesinde parşömen, M.S. 4. yüzyıldan itibaren papirüsün yerini alarak Orta Çağ boyunca Avrupa'da kitap yapımında, resmi belgelerde ve dini metinlerde yaygın olarak kullanılmıştır. Rönesans döneminde kağıdın icadı ve yaygınlaşmasıyla kullanımı azalmış olsa da, tarihi ve kültürel önemi günümüze kadar ulaşmıştır.
Parşömen Nasıl Yapılır?
Parşömen yapımı, geleneksel olarak kimyasal madde kullanılmadan, sadece kireç solüsyonu ile gerçekleştirilen titiz bir süreçtir. Üretim aşamaları genellikle şunları içerir:
- Hayvan derileri kirlerinden arındırılır ve kireç solüsyonunda bekletilerek kılları yumuşatılır ve kolayca ayrılması sağlanır.
- Kıllar alındıktan sonra deri, fazla et ve yağlarından kazınarak temizlenir.
- Temizlenen deri, büyük gergi tahtalarına gerilir ve bıçaklarla inceltilir.
- Gerili haldeki deri kurumaya bırakılır. Kuruyan deri, yazı yazmaya hazır, ince ve pürüzsüz bir yüzeye dönüşür.
Bu geleneksel üretim süreci yaklaşık bir ay sürebilir ve parşömenin kalitesini artırmak için her işlem dikkatle tekrarlanır.
Günümüzdeki Kullanım Alanları
Günümüzde parşömen, tarihi ve estetik değeri nedeniyle hala çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Sanat ve el işi projelerinde, özel davetiyelerde, sertifikalarda ve dekoratif amaçlı ürünlerde tercih edilmektedir. Ayrıca, değerli el yazmalarının ve eski kitapların korunması için ideal bir malzeme olmaya devam etmektedir. Türkiye'de, özellikle Bergama'da, geleneksel parşömen üretimi günümüzde de sürdürülmekte ve bu kültürel miras yaşatılmaktadır.