Veba Nedir?
Veba, Yersinia pestis adı verilen bir bakterinin neden olduğu, akut ve şiddetli seyreden bulaşıcı bir hastalıktır. Tarihte "Kara Ölüm" olarak bilinen büyük salgınlara yol açmış olan veba, günümüzde erken teşhis ve uygun antibiyotik tedavisi ile kontrol altına alınabilmektedir.
Veba Nasıl Bulaşır?
Veba genellikle enfekte kemirgenlerde (fare, sincap, sıçan vb.) bulunan pirelerin insanları ısırmasıyla bulaşır. Ayrıca, enfekte hayvanlarla doğrudan temas veya pnömonik veba türünde hasta kişilerin öksürmesiyle havaya yayılan damlacıkların solunması yoluyla da insandan insana geçebilir.
Veba Türleri ve Belirtileri
Veba, bakterinin vücudun hangi bölümünü etkilediğine bağlı olarak başlıca üç ana türe ayrılır:
- Hıyarcıklı Veba (Bubonik Veba): En sık görülen veba türüdür. Pire ısırığının olduğu bölgeye yakın lenf düğümlerinde (kasık, koltuk altı, boyun) ağrılı şişliklere (bubonlar) neden olur. Belirtileri arasında ani başlayan ateş, titreme, halsizlik, baş ağrısı ve kas ağrıları bulunur. Tedavi edilmezse kana veya akciğerlere yayılabilir.
- Septisemik Veba: Yersinia pestis bakterisinin doğrudan kan dolaşımına yayılmasıyla ortaya çıkar. Hızla ilerler ve tedavi edilmezse ölümcül olabilir. Belirtileri ishal, mide bulantısı, kusma, karın ağrısı, yüksek ateş, titreme, bitkinlik, baş ağrısı ve kas ağrılarıdır. Kangren ve organ yetmezliğine yol açabilir.
- Pnömonik Veba (Akciğer Vebası): Bakterinin akciğerlere yayılmasıyla oluşan en nadir ve en ölümcül veba türüdür. Kişiden kişiye solunum yoluyla bulaşabilen tek veba türüdür. Belirtileri ateş, titreme, hızlı kalp atışı, nefes darlığı, öksürük, göğüs ağrısı, şiddetli baş ağrısı ve kanlı balgamdır. Tedavi edilmezse birkaç gün içinde solunum yetmezliği ve çoklu organ yetmezliği nedeniyle ölüme yol açabilir.
Tarihsel Önemi ve Günümüzdeki Durumu
Veba, özellikle 14. yüzyılda Avrupa'yı kasıp kavuran ve nüfusun önemli bir kısmının ölümüne neden olan "Kara Ölüm" salgınıyla tarihe geçmiştir. Günümüzde ise veba vakaları dünya genelinde oldukça düşüktür ve genellikle Afrika, Asya ve Amerika'nın bazı kırsal bölgelerinde görülmektedir. Türkiye'de uzun yıllardır veba vakasına rastlanmamıştır.
Tedavisi
Veba, bakteriyel bir enfeksiyon olduğu için güçlü antibiyotiklerle tedavi edilebilir. Erken teşhis ve hızlı tedavi, hastalığın ölümcül sonuçlarını önlemek için kritik öneme sahiptir. Tedavi genellikle intravenöz sıvılar ve oksijen desteği ile desteklenebilir.