Veba Hastalığı Nedir?
Veba, Yersinia pestis adı verilen bir bakterinin neden olduğu, hayvanlardan insanlara bulaşabilen (zoonotik) ciddi bir enfeksiyon hastalığıdır. Bu bakteri, 1894 yılında Alexandre Yersin tarafından keşfedilmiştir. Veba, tarih boyunca büyük salgınlara yol açmış, özellikle Orta Çağ'da “Kara Ölüm” olarak bilinen ve milyonlarca insanın hayatını kaybetmesine neden olan yıkıcı bir pandemiye sebep olmuştur.
Veba Türleri ve Belirtileri
Veba hastalığı, bakterinin vücudun hangi bölümünü etkilediğine bağlı olarak başlıca üç ana türde görülür:
- Hıyarcıklı Veba (Bubonik Veba): En yaygın görülen türdür. Enfekte pire ısırığından sonra 2-8 gün içinde ortaya çıkar. Belirtileri arasında ani yüksek ateş, baş ağrısı, vücut ağrıları, titreme, şiddetli halsizlik, mide bulantısı ve kusma bulunur. En belirgin özelliği ise kasık, koltuk altı veya boyun gibi bölgelerde oluşan, ağrılı ve şişmiş lenf düğümleridir (bubonlar). Bu bubonlar genellikle bir yumurta büyüklüğüne ulaşabilir.
- Septisemik Veba: Bakterinin doğrudan kan dolaşımına yayılmasıyla ortaya çıkar. Bu türde bubon oluşumu gözlenmeyebilir. Belirtileri arasında ishal, kusma, karın ağrısı, yüksek ateş, titreme ve iç organlarda kanama yer alabilir.
- Pnömonik Veba (Akciğer Vebası): Vebanın en nadir ve en ölümcül şeklidir, akciğerleri etkiler. Ateş, titreme, hızlı kalp atışı, nefes darlığı, öksürük, göğüs ağrısı, şiddetli baş ağrısı ve kanlı balgam gibi belirtilerle kendini gösterir. Bu tür, insandan insana solunum yoluyla (öksürükle yayılan damlacıklar aracılığıyla) bulaşabilir.
Veba Nasıl Bulaşır?
Veba, genellikle enfekte kemirgenlerde (sıçanlar, fareler, sincaplar, tavşanlar vb.) yaşayan pirelerin insanları ısırmasıyla bulaşır. Ayrıca, enfekte hayvanların kanı veya dokularıyla ciltteki çatlaklar yoluyla doğrudan temas da bulaşmaya neden olabilir. Pnömonik veba, enfekte bir kişinin öksürmesiyle havaya yayılan damlacıkların solunmasıyla insanlar arasında yayılabilir. Nadiren de olsa, enfekte materyalin sindirim yoluyla alınması veya enfekte evcil kediler ve köpeklerle temas da bulaşma riski taşır.
Teşhis ve Tedavi
Veba teşhisi, hastanın belirtileri, öyküsü ve laboratuvar testleri (kan testleri, lenf bezi biyopsisi) ile konulur. Erken teşhis, veba tedavisinde kritik öneme sahiptir. Günümüzde veba, antibiyotiklerle etkili bir şekilde tedavi edilebilir ve erken müdahale ile başarı oranı oldukça yüksektir. Tedavide kullanılan antibiyotikler arasında Siprofloksasin, Levofloksasin, Doksisiklin ve Streptomisin gibi ilaçlar bulunur. Tedavide gecikme, hastalığın ölümcül sonuçlar doğurmasına yol açabilir.
Günümüzdeki Durum
Veba, günümüzde hala dünya genelinde, özellikle Afrika (Madagaskar adası başta olmak üzere), Asya ve Güney Amerika'nın kırsal ve yarı kırsal bölgelerinde yılda 1000-2000 vaka ile görülmektedir. Türkiye'de ise uzun yıllardır veba vakasına rastlanmamıştır.