Türk hukukunda ve kamuoyunda sıkça duyulan '5 kuruşluk dava', aslında maddi değeri çok düşük, sembolik bir tazminat talebini ifade eder. Bu tür davalar, genellikle davacının finansal bir beklentisi olmaksızın, manevi bir tatmin sağlamak, itibarını korumak veya haksızlığa uğradığını hukuken tescil ettirmek amacıyla açılır.
5 Kuruşluk Davanın Amacı ve Anlamı
5 kuruşluk davanın temel amacı, davalının eylemleri sonucunda uğranılan manevi zararın, sembolik bir bedel üzerinden tazmin edilmesidir. Bu davalarda talep edilen miktar (genellikle 5 kuruş, 1 TL veya benzeri çok düşük bir meblağ), davacının davalıya veya eylemine biçtiği değeri gösterir. Davacı, bu sembolik miktarla, davalının kendisine verdiği zararın maddi olarak ölçülemeyecek kadar büyük olduğunu veya davalının kendisi için maddi bir değer taşımadığını vurgulamak ister. Bu, bir nevi 'senin bana verdiğin zararın maddi karşılığı bu kadar bile etmez' mesajıdır.
Hukuki Dayanağı: Manevi Tazminat
5 kuruşluk davalar, hukuki olarak Türk Borçlar Kanunu ve Türk Medeni Kanunu'nda düzenlenen manevi tazminat hükümleri çerçevesinde açılır. Manevi tazminat, bir kişinin kişilik haklarına (onur, şeref, haysiyet, özel hayatın gizliliği gibi) yapılan hukuka aykırı bir saldırı sonucunda duyduğu elem, üzüntü ve acının giderilmesi amacıyla talep edilen bir tazminat türüdür.
Kişilik haklarına saldırı teşkil eden durumlar şunları içerebilir:
- Hakaret ve iftira
- Onur ve şerefi zedeleyici beyanlar
- Psikolojik şiddet veya taciz
- Haksız tutuklama veya gözaltı gibi durumlar
Neden 5 Kuruş?
Geçmişte '5 paralık' olarak ifade edilen bu durum, günümüzde '5 kuruşluk' olarak kullanılmaktadır. Bu miktar, davacının davalıdan maddi bir çıkar beklentisi olmadığını, asıl amacının hukuki yollarla haklılığını ortaya koymak ve kamuoyu nezdinde itibarını temizlemek olduğunu gösterir. Mahkeme, talep edilen miktarın sembolik olmasına rağmen, kişilik haklarına saldırı olup olmadığını ve manevi tazminat koşullarının oluşup oluşmadığını değerlendirir. Mahkemenin davacıyı haklı bulması, sembolik bir miktar dahi olsa, davacının manevi olarak tatmin olmasını sağlar ve davalının haksızlığını tescil eder.
Örnekler
Türkiye'de siyasetçiler, sanatçılar ve sosyal medya fenomenleri arasında sıkça görülen 5 kuruşluk davalar, genellikle kamuoyunun dikkatini çekmek ve tartışmalı konulara hukuki bir boyut kazandırmak için kullanılır. Örneğin, siyasi liderlerin birbirlerine yönelik hakaret içeren ifadeleri sonrasında 5 kuruşluk tazminat davaları açtığı görülmüştür. Benzer şekilde, sosyal medya fenomenleri arasında yaşanan tartışmalarda da kişilik haklarına saldırı iddiasıyla bu tür davalara başvurulabilmektedir.
Sonuç olarak, 5 kuruşluk dava, Türk hukuk sisteminde manevi tazminatın sembolik bir ifadesi olup, maddi beklentiden ziyade onur, şeref ve haklılık arayışının bir göstergesidir.