Çernobil Faciası Nedir?
Çernobil Faciası, 26 Nisan 1986 tarihinde Sovyetler Birliği'ne bağlı Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin Pripyat şehri yakınlarındaki Çernobil Nükleer Santrali'nin 4 numaralı reaktöründe gerçekleşen büyük bir nükleer kazadır. Uluslararası Nükleer Olay Ölçeği'ne göre en yüksek sınıflandırma oranı olan 7 ile derecelendirilen bu felaket, insanlık tarihinin en yıkıcı nükleer kazalarından biri olarak kabul edilmektedir.
Facia Nasıl Meydana Geldi?
Kaza, 4 numaralı reaktörde yapılan bir güvenlik testi sırasında başlamıştır. Operatörler, olası bir elektrik kesintisinde türbinlerin acil durum dizel jeneratörleri devreye girene kadar soğutucu pompalarına ne kadar süre güç sağlayacağını belirlemek amacıyla bir deney yapmayı planlıyorlardı. Bu test sırasında, reaktör gücünü engellememek adına güvenlik sistemleri kasten devre dışı bırakıldı ve reaktör gücü kapasitesinin %25 altına düşürüldü. Ancak prosedür planlandığı gibi gitmedi ve reaktör gücü seviyesi %1'in altına düştü.
Mühendislerin kontrol çubuklarının uç kısımlarının grafitten yapılmış olduğunu bilmemesi, reaktiviteyi artırarak ani bir güç dalgalanmasına neden oldu. Reaktörü kapatmak için acil durdurma düğmesine basıldığında, kontrol çubuklarının reaktöre girmesiyle güçte beklenmedik bir artış yaşandı. Bu durum, yakıt çubuklarının parçalanmasına ve aşırı buhar üretimi sonucu basıncın yükselmesine yol açtı. Aşırı basınç nedeniyle reaktörün 1000 ton ağırlığındaki üst kapağı havaya uçtu ve nükleer çekirdekte patlama meydana geldi. Patlamayla birlikte büyük miktarda radyoaktif materyal atmosfere yayıldı.
Facia Sonrası İlk Etkiler ve Tahliyeler
Patlamanın hemen ardından iki santral işçisi hayatını kaybetti. Yangın, 4 numaralı reaktörün bulunduğu binadan komşu binalara yayılırken, radyoaktif yakıt birikintisi ve reaktör parçaları bölgenin üzerine yağmur gibi yağdı. Reaktördeki yangını söndürmeye çalışan itfaiyecilerden 31'i yüksek radyasyona maruz kalarak olay yerinde hayatını kaybetti. Sovyet yetkilileri olayı gizlemeye çalışsa da, santralde çalışan işçilerle ailelerinin yaşadığı Pripyat şehrinin tahliyesi için gizli hazırlıklar yapıldı ve tahliyeye ertesi gün öğleden sonra başlanabildi. Üç saat içinde Pripyat hayalet şehre dönerken, helikopterlerle patlayan reaktörün üstüne binlerce ton kimyasal atıldı.
Uzun Vadeli Sonuçlar ve Çevresel Etkiler
Patlamadan çıkan zehirli bulut, başta Ukrayna ve Belarus olmak üzere Rusya ve Avrupa'nın bir kısmını etkiledi. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'na (UAEA) göre, patlama nedeniyle Hiroşima'ya atılan atom bombasının 400 katı radyoaktif madde atmosfere karıştı. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, felaketin meydana geldiği 30 kilometrelik bölgede yaşayan, çalışan ve temizleme işlemlerine katılan 600 bin kişi yüksek dozda radyasyona maruz kaldı. Belarus, Ukrayna ve Rusya'da yaklaşık 8 milyondan fazla kişi radyasyona maruz kalırken, bu üç ülkede halen yaklaşık 5 milyon kişi radyasyon riski olan bölgelerde yaşamaya devam etmektedir.
Facia sonrası bölgedeki ülkelerde lösemi ve tiroit kanseri gibi kanser türleri, katarakt ve bebeklerde doğuştan patolojik rahatsızlık oranları arttı. Hasar gören 4 numaralı reaktörün etrafına daha fazla radyasyon salınımını engellemek amacıyla betondan devasa bir "lahit" (kapak) inşa edildi. 2016 yılında ise bu eski lahitin üzerine Yeni Güvenli Muhafaza (New Safe Confinement) adı verilen daha modern ve dayanıklı bir yapı yerleştirildi.
Güncel Durum
Çernobil bölgesi, facianın üzerinden onlarca yıl geçmesine rağmen hala bir dışlama bölgesi olarak kalmaktadır. Santraldeki durum stabil hale getirilmiş olsa da, tesislerin izolasyonu, tasfiyesi ve rehabilitasyonu için çalışmalar devam etmektedir. Uzmanlar, bölgenin sadece yüzde 60'ına insanların 60 yıl sonra dönebileceğini, yüzde 40'ında ise yerleşimin hiçbir zaman mümkün olmayacağını belirtmektedir. Rusya-Ukrayna Savaşı sırasında bölge kısa süreliğine Rus ordusunun kontrolüne geçmiş ve bu durum nükleer güvenlik endişelerini yeniden gündeme getirmiştir.