İrtikap Suçu ve Tanımı
İrtikap, Türk Ceza Kanunu (TCK) madde 250'de düzenlenen, kamu görevlilerinin görevlerinin sağladığı nüfuzu veya güveni kötüye kullanarak kendilerine ya da başkalarına haksız bir menfaat sağlaması veya bu yolda vaatte bulunulmasını temin etmesi suçudur . Bu suç, kamu idaresinin güvenilirliğini ve işleyişini korumayı hedefler ve görevi kötüye kullanma suçunun özel bir görünümüdür .
İrtikap Suçunun Türleri
İrtikap suçu, işleniş biçimine göre üç ana kategoriye ayrılır:
-
İcbar Suretiyle İrtikap (Zorlama)
Bu türde, kamu görevlisi görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanarak bir kişiyi kendisine veya başkasına yarar sağlamaya ya da bu yolda vaatte bulunmaya zorlar . Buradaki zorlama, fiziksel şiddet içermeyen, ancak mağdurun iradesini baskı altına alan manevi bir cebir niteliğindedir. Mağdur, haksız olduğunu bilse dahi, işinin görülmeyeceği endişesiyle menfaati sağlamak zorunda hisseder . Bu durum, yağma suçundaki gibi cebir boyutuna ulaşmamalıdır . İcbar suretiyle irtikap suçunun cezası beş yıldan on yıla kadar hapis cezasıdır .
-
İkna Suretiyle İrtikap (Kandırma)
Kamu görevlisi, görevinin sağladığı güveni kötüye kullanarak hileli davranışlarla bir kimseyi kendisine veya başkasına yarar sağlamaya veya bu yolda vaatte bulunmaya ikna eder . Bu durumda mağdur, sağladığı menfaatin yasal veya gerekli olduğuna inanır . Kamu görevlisinin aldatıcı nitelikteki davranışları sonucunda mağdurun yanılgıya düşürülmesi esastır . İkna suretiyle irtikap suçunun cezası üç yıldan beş yıla kadar hapis cezasıdır .
-
Hatadan Yararlanmak Suretiyle İrtikap
Bu türde, kamu görevlisi, mağdurun kendiliğinden düştüğü bir hatadan yararlanarak haksız menfaati elde eder . Kamu görevlisinin bu hatanın oluşmasında herhangi bir etkisi yoktur; sadece mağdurun yanılgısından faydalanır . Örneğin, bir velinin okul müdürüne kayıt esnasında fazladan para vermesi ve müdürün bu parayı iade etmeyerek kendine mal etmesi bu duruma örnek teşkil edebilir . Bu suçun cezası bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasıdır .
İrtikap Suçunun Unsurları
- Fail: İrtikap suçu, yalnızca kamu görevlileri tarafından işlenebilen özgü bir suçtur . Kamu görevlisi, kamusal faaliyetin yürütülmesine sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişidir .
- Mağdur: Kendisinden haksız menfaat elde edilen veya vaatte bulunulan gerçek kişidir .
- Maddi Konu: Failin kendisine veya başkasına sağladığı her türlü maddi veya manevi yarardır . Yararın miktarı veya sonradan iade edilmesi suçun oluşumunu etkilemez .
- Manevi Unsur: İrtikap suçu, sadece kasten işlenebilir; taksirle işlenmesi mümkün değildir .
Cezai Yaptırımlar ve Özel Durumlar
TCK madde 250'nin dördüncü fıkrasına göre, irtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak verilecek ceza yarı oranına kadar indirilebilir . İcbar ve ikna suretiyle irtikap suçlarında genellikle cezanın ertelenmesi mümkün değilken, hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçunda cezanın ertelenmesi mümkündür . İrtikap suçunda dava zamanaşımı süresi 15 yıldır .