İyelik Eki Nedir?
Türkçede iyelik ekleri veya diğer adıyla sahiplik ekleri, isimlere ve isim görevinde kullanılan sözcüklere eklenerek, o varlığın kime veya neye ait olduğunu bildiren eklerdir. Eski Türkçede “sahip” anlamına gelen “iye” kelimesinden türemiştir. Bu ekler, dilimizde bir nesnenin veya kavramın bir kişiye ya da başka bir varlığa ait olduğunu belirtmek için kullanılır ve çekim ekleri grubuna dâhildir, yani eklendiği kelimenin anlamını değiştirmez.
İyelik Eklerinin Şahıslara Göre Çekimi
İyelik ekleri, aitlik bildirdiği şahsa göre farklılık gösterir ve ünlü uyumlarına uygun olarak şekillenir. İyelik eklerini bulmanın en kolay yolu, sözcüğün başına “benim, senin, onun, bizim, sizin, onların” zamirlerini getirmektir. İşte şahıslara göre iyelik ekleri ve örnekleri:
- 1. Tekil Şahıs (Ben): -(ı)m, -(i)m, -(u)m, -(ü)m
Örnekler: kalemim, evim, yolum, gözüm - 2. Tekil Şahıs (Sen): -(ı)n, -(i)n, -(u)n, -(ü)n
Örnekler: kalemin, evin, yolun, gözün - 3. Tekil Şahıs (O): -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü
Örnekler: kalemi, evi, yolu, gözü. Eğer kelime ünlüyle bitiyorsa, araya ‘s’ kaynaştırma harfi girer: annesi, parası. - 1. Çoğul Şahıs (Biz): -(ı)mız, -(i)miz, -(u)muz, -(ü)müz
Örnekler: kalemimiz, evimiz, yolumuz, gözümüz - 2. Çoğul Şahıs (Siz): -(ı)nız, -(i)niz, -(u)nuz, -(ü)nüz
Örnekler: kaleminiz, eviniz, yolunuz, gözünüz - 3. Çoğul Şahıs (Onlar): -ları, -leri
Örnekler: kalemleri, evleri, yolları, gözleri
İyelik Eklerinin Diğer Eklerden Ayırt Edilmesi
Özellikle 3. tekil şahıs iyelik eki olan “-ı, -i, -u, -ü” ile belirtme hâl (durum) eki olan “-ı, -i, -u, -ü” birbirine karıştırılabilir. Bu iki eki ayırt etmek için cümlenin anlamına bakmak gerekir:
- İyelik Eki: Aitlik anlamı katar. Kelimenin başına “onun” zamiri getirilebilir.
Örnek: Okulu bu sokağın sonundaymış. (Onun okulu) - Belirtme Hâl Eki: Kelimeyi cümlede nesne yapar, aitlik anlamı katmaz.
Örnek: Okulu üç günde boyayabildiler. (Neyi boyadılar? Okulu.)
İyelik ekleri, isim tamlamalarında tamlanan (ait olan) kısmına gelir ve tamlamanın anlam bütünlüğünü sağlar. Bu yönüyle Türkçenin zengin ve işlek bir dil bilgisi yapısına sahip olduğunu gösteren önemli unsurlardan biridir.