Hümayun Kelimesinin Kökeni ve Anlamı
Hümayun kelimesi, Farsça kökenli olup “hüma” sözcüğünden türemiştir. “Hüma”, devlet kuşu, baht açıklığı ve şans anlamına gelirken, “hümayun” ise “kutlu”, “uğurlu”, “mübarek” ve “kutsal” gibi anlamlara gelmektedir. Halk arasında yaygın olan “başına devlet kuşu konmak” deyimi de, hümâ kuşunun başına konduğu kişinin hükümdar olacağı rivayetine dayanır ve kelimenin uğurlu ve bahtlı olma anlamını pekiştirir.
Osmanlı İmparatorluğu'nda Hümayun
Osmanlı İmparatorluğu döneminde “hümayun” kelimesi, özellikle padişah ve padişaha ait olan her şeyi ifade etmek için kullanılmıştır. Bu kullanım, kelimeye “hükümdarla ilgili” veya “padişaha özgü” bir anlam katmıştır. Fatih Sultan Mehmed döneminden itibaren yaygınlaşan bu tabir, devletin imparatorluk vasfını kazanmasıyla da ilişkilidir.
- Divan-ı Hümayun: Osmanlı Devleti'nin en önemli yüksek karar organıydı. Günümüzdeki Bakanlar Kurulu gibi devletin önemli işlerinin görüşüldüğü, savaş ve barış kararlarının alındığı, mali politikaların belirlendiği ve aynı zamanda yüksek mahkeme görevi gören bir kurumdu. Orhan Gazi döneminde temelleri atılan Divan, Fatih Sultan Mehmed döneminde “Divan-ı Hümayun” adıyla yaygınlaşmıştır.
- Muzika-i Hümayun: Mehterhane-i Hümayun'un yerine kurulan askerî bandodur. 1828 yılında İtalyan müzik adamı Donizetti Paşa'nın başına getirildiği Muzika-i Hümayun, Cumhuriyet döneminde Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası'nın çekirdeğini oluşturmuştur.
- Diğer Kullanımlar: “Zât-ı hümayun” (padişahın şahsı), “fermân-ı hümayun” (padişah fermanı), “hatt-ı hümayun” (padişahın el yazısı emri), “harem-i hümayun” (padişah haremi) ve “saray-ı hümayun” (padişah sarayı) gibi birçok tamlamada kullanılmıştır.
Türk Müziğinde Hümayun Makamı
Hümayun, Türk müziğinde basit makamlardan biridir. Dinleyicide derin bir keder hissi uyandırdığı bilinen bu makamın durak perdesi Dügah, güçlü perdesi Neva ve yeden perdesi Rast'tır. Seyri ise çıkıcı-inicidir. Türk müziği repertuvarında Hümayun makamında bestelenmiş birçok eser bulunmaktadır.
İsim Olarak Hümayun
Hümayun, günümüzde hem kız hem de erkek çocuklarına verilen bir isim olarak da karşımıza çıkar. “Kutlu” ve “kutsal” anlamlarını taşıyan bu isim, Farsça kökenlidir.